Fobi mi Korku mu? Fobinizden korkuyor musunuz?

Dünyanın en yaygın ve sık görülen psikiyatrik hastalığı nedir sorusunun cevabı tereddütsüz fobilerdir.. Çünkü Dünya’daki nesne ve durum sayısı kadar fobi çeşidi olabilir. Sosyal fobi ve agorafobi gibi spesifik fobileri konunun dışında tuttuğumuzda geriye kalan fobilere modern psikiyatri Özgül Fobi ya da Basit Fobi demektedir ki; durumlar veya nesnelerden duyulan mantıksız, aşırı korku şeklinde tanımlanabilir.

Ve işte bir hasta örneği:

Bay X, 45 yaşında, fobik yakınmaları ve depresyonu nedeniyle psikiyatriste başvurmuştu. Birinci görüşmede klastrofobisi olduğu anlaşıldı. Gittiği yüzme havuzundaki kabinleri artık kullanamıyordu. Bunun yanı sıra bir arabada yalnız başına oturması güçleşmişti. Kilitli bir yerde kalmaya ilişkin anksiyetesi o kadar yüksekti ki bunun için şöyle bir örnek vermekteydi: Kanser olsam radyasyon tedavisine girmeyi reddederim, bu hastalığın ilerlemesine neden olsa bile... Böyle kapalı bir biçimde kalmaktansa ölmeyi tercih edeceğini belirtiyordu. Kendisi de bu sorunun nasıl ortaya çıktığını hatırlamıyordu. Yalnız bir olay zihninde çok açıktı: 10 yaşındayken bir yüzme havuzunun tuvaletinde yarım saat kilitli kalmıştı. Şimdi bile ölecek kadar korktuğunu hatırlıyordu, çünkü o gün cumartesiydi ve havuzun nerdeyse kapanma zamanıydı, bütün hafta sonu orada kalacağını düşünmüştü.

Özgül fobisi nedeniyle doktora başvuran hasta çok azdır. Bunun en önemli nedeni fobilerin hastalık değil huy veya kişilik özelliği olduğunun düşünülmesi, tedavisinin olmadığının sanılmasıdır. Özgül fobilerde korkulan belirli ve bilinen bir durum veya nesne olduğu için hastalar  kaçınma taktikleriyle sorunsuz bir yaşam şekli oluşturmuş olabilirler. Örneğin, kedi fobisi olan bir kişi evinde kedi besleyen arkadaşlarına gitmeyerek, kedilerin dolaşma ihtimali olan sokaklarda dolaşmayarak, nispeten rahat bir hayat sürebilir. Bazen hastalar belli bir yaşa gelinceye kadar özgül fobilerinin farkına varmamış olabilirler. Bunun nedeni, o fobik ortamla hiç karşılaşmamış olmalarıdır. 

Basit gibi görünen hayvan fobileri ağır olduklarında hayatı büyük oranda kısıtlayabilir, hatta evden çıkmamaya neden olabilir. Yükseklik korkusu olan kişi yükseğe çıkmayı gerektiren işlerde çalışamayabilir. Uçak fobisi kişinin seyahat etmesini engelleyebilir. Yutma fobisi olan kişi yemesi-içmesi bozulduğu için ciddi kilo kaybı yaşayabilir…

Özgül fobiyle birlikte başta depresyon olmak üzere diğer ruhsal hastalıklar sık görülmektedir. Yani kişinin özgül fobisinin olması ek bir psikiyatrik hastalığının olması ihtimalini artırmaktadır.

Fobi oluştuktan sonra gelişen kaçınma fobinin kendiliğinden düzelmesini engelleyen, fobiyi pekiştiren en önemli etmendir. Bu yüzden kişinin kafasındaki muhtemel felaket senaryosu sınanamamakta ve  felaket olup olmadığı anlaşılamamaktadır.

Kişiden kişiye değişiklikler olmakla birlikte fobik nesne veya durumla karşılaşan kişide gerçek korkularda ortaya çıkan belirtilerin aynısı ortaya çıkar; yani kişinin kalbi çarpar/sıkışır, nefesi daralır, göğsü sıkışır, titreme terleme olur, uyuşma/karıncalanma olur, başdönmesi, bayılma hissi olur, sık idrara gitme isteği olur vb. Özgül fobilerin en önemli özelliği kişinin korku duyduğu durumun oldukça belirli ve sınırlı olmasıdır. Ancak, kişi fobik nesne ve durumla karşılaşmadan da anksiyete yaşayabilir. Bu durumu düşünmek-hayal etmekle veya karşılaşma öncesinde de kişi korku duyabilir.

Tanımda da belirtildiği gibi özgül fobilerde duyulan korku mantıksızdır ve aşırıdır. Yüksek bir yerden aşağı bakmak birçok insan için heyecan verici, korkutucu olabilir, ancak fobik kişide korku o kadar aşırıdır ki, yüksek binalara çıkamaz bile. Hasta bunun aşırılığının ve mantıksızlığının farkındadır. Bu nedenle (böyle saçma bir şeyden/durumdan korktuğundan utandığı için) bazı hastalar fobilerinden bahsetmek de istemeyebilirler.

Özgül fobi tanısı alanlarda görülen en sık korku türleri şöyledir:  

Özgül fobilerin diğer anksiyete bozukluklarından temel farkları, korkunun yaygın olmaması, fobik durum veya nesneyle sınırlı olmasıdır. Ancak, durum her zaman bu kadar kesin olmayabilir.
Agorafobiyle birlikte olan panik bozukluğu ile özgül fobilerin ayrımı güç olabilir. Örneğin asansörde büyük sıkıntı yaşayan ve asansöre binmekten kaçınan bir kişide hangi tanının konacağı kesin olmayabilir. Ancak, panik bozukluğu olan hastada o ortamda panik atağı geçirmek temel korku iken, özgül fobisi olan hastanın korktuğu asansöre sıkışıp kalmak, çıkamamaktır. Ayrıca, panik bozukluğu olan hastanın korkuları asansörle de sınırlı değildir. Üçüncü olarak, panik bozukluğunda beklenmeyen panik atakları da tabloya eşlik eder, özgül fobide ise fobik ortamda panik yaşanabilir, ancak beklenmedik panikler görülmez.

Sosyal fobi ile özgül fobinin karışabileceği durumlar vardır. Örneğin, lokantaya gidemeyen kişinin temel sorunu kalabalık önünde yemek yemekten rahatsız olma ve rezil olma korkusu ise, sosyal fobi tanısı uygundur. Eğer yemek yerken boğazıma kaçacak ve boğulacağım diye korkuyorsa özgül fobi düşünmeliyiz.Eğer bir kişi asansörde saldırıya uğramış ve bu olaydan sonra travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) geliştirmiş ise asansörlere binememe ya da bindiğinde aşırı anksiyete yaşama sık görülecektir. TSSB'nin diğer belirtilerinin varlığı ayırıcı tanıyı sağlar.

Son olarak, normal korkuları fobiden ayırt etmek gerekir. Kişinin ve çevresinin saçma/aşırı bulmadığı, işini ve sosyal hayatını etkilemeyen korkular fobi sayılmaz.